علت و درمان آفت دهان

زخم‌های دهان زخم‌هایی دردناک و کاملاً مشخص به شکل گرد یا بیضوی هستند که به آنها آفت دهان هم گفته می‌شود.

آفت دهان بسیار شایع است. اغلب مردم حداقل یک بار در طول زندگی خود آفت دهان را تجربه کرده‌اند. حداقل ۲۰% از جمعیت دچار آفت دهان شده‌اند. تحقیقات نشان می‌دهد که زنان بیش از مردان دچار آفت دهان می‌شوند. آفت دهان بین جوانان شایع‌تر است. آفت دهان واگیردار نیست. برای مثال با بوسیدن یا استفاده از لیوان و قاشق دیگران به آفت دهان مبتلا نخواهید شد.

اگر آفت دهانی شما به علائم زیر همراه بود به پز شک مراجعه کنید:

درد و تورم آن به‌طور فزاینده‌ای رو به افزایش بود.
بیش از سه هفته در دهان باقی ماند.

اگر آفت دهان به دلیل وجود علت خاصی مثل تیز بودن دندان‌ها به وجود آمده بود طبیعتاً با بهبود علت، آفت دهان هم از بین می‌رود. اگر گمان می‌برید که آفت دهان به دلیل تیز بودن دندانتان است به دندانپزشک مراجعه کنید تا دندان‌های شما را ترمیم کند.

انواع آفت دهان

سه نوع اصلی آفت دهان وجود دارد:

آفت دهان شدید: این نوع آفت دهان عمیق‌تر و بزرگ‌تر از آفت‌های خفیف دهان هستند و معمولاً بزرگ بوده و مرز مشخصی ندارند. معمولاً قطر این نوع آفت یک سانتیمتر یا بیشتر است. آفت‌های شدید دهان دیرتر از آفت‌های خفیف بهبود می‌یابند (چندین هفته) و جای آنها در دهان باقی می‌ماند.

آفت دهان خفیف: این نوع آفت شایع‌ترین نوع آفت دهان است که در ۸۰% موارد دیده می‌شود. این آفت‌ها کوچک هستند (با قطر ۲ تا ۸ میلیمتر) و معمولاً در طول ۱۰ تا ۱۴ روز به خودی خود بهبود می‌یابند. جای زخم آفت‌های دهان خفیف باقی نمی‌ماند.

آفت هرپس: این نوع آفت شامل زخم‌ها و آفت‌های کوچک با تعداد زیاد در دهان می‌شود. تعدا این آفت‌های از ۵ تا ۱۰۰ آفت می‌تواند باشد. این آفت‌ها اغلب با هم آمیخته شده و تبدیل به آفت بزرگ می‌شوند. این آفت‌ها دارای اشکال نامنظم بوده و بسیار دردناک هستند. بین ۵ تا ۱۰ درصد آفت‌های دهان از نوع هرپس است. آفت‌های هرپس ربطی به ویروس هرپس ندارد.

علائم آفت دهان

آفت‌های دهان به راحتی از روی ظاهرشان قابل شناسایی هستند. آفت‌های دهان دارای خصوصیات زیر هستند:

به شکل گرد یا بیضوی هستند.
رنگ آنها سفید، زرد یا خاکستری است.
متورم هستند.

بیشتر آفت‌های دهان معمولاً در نقاط زیر به وجود می‌آیند.

درون لب‌ها
درون گونه‌ها
کف دهان
زیر سطح زبان

ایجاد آفت در کام دهان بسیار نادر است.

آفت دهان بسیار دردناک و ناراحت کننده است به خصوص در هنگام خوردن، آشامیدن یا مسواک کردن دندان‌ها

بیشتر آفت‌ها فقط ۱۰ تا ۱۴ روز در دهان وجود دارند ولی در حالات شدیدتر ممکن است چند هفته باعث درد و ناراحتی در دهان شوند.
علل بروز آفت دهان

در بیشتر موارد آفت دهان دلایل عفونی ندارد. این بیماری قابل انتقال به افراد دیگر نیست. برای مثال در بسیاری از موارد آفت دهان از طریق بوسیدن یا استفاده از لیوان و قاشق شخص مبتلا منتقل نمی‌شود. آسیب‌های دهانی ممکن است به دلیل استفاده از مسواک نادرست یا به دلیل تیز بودن دندان‌ها اتفاق می افتد.

استرس و اضطراب
ترومای دهانی مانند مسواک زدن بیش از اندازه یا جویدن غذاهای سخت و تیز
تغییرات هورمونی: برخی از زنان در دوره عادت ماهیانه دچار آفت دهان می‌شوند. این به دلیل تغییرات هورمونی بدن در طول این دوره است.

علت عود مکرر و مجدد آفت دهان هنوز مشخص نشده و ناشناخته باقی مانده است. به هر حال در زیر به برخی از عوامل که ممکن است باعث ایجاد آفت دهان بشود اشاره شده است:

خوردن برخی غذاها نیز می‌تواند باعث ایجاد آفت در دهان شود. برخی غذاها که ممکن است باعث ایجاد آفت در دهان شود عبارتند از:

شکلات
قهوه
بادام زمینی
بادام‌ها
توت فرنگی
پنیر
گوجه
آرد گندم

چهل درصد از افرادی که مکرراً دچار آفت دهان می‌شوند در فامیل خود سابقه این عارضه را دارند.
ترک سیگار

وقتی که شما سیگار را ترک می‌کنید ممکن است در دهانتان آفت ایجاد شود که این یک واکنش طبیعی است و بدن در حال چالش با تغییرات شیمیایی به وجود آمده است.
بیماری‌های زمینه‌ای

برخی بیماری‌های زمینه‌ای نظیر مواردی که در زیر به آنها اشاره می‌شود می‌توانند باعث بروز آفت در دهان شوند.

کمبود ویتامین B12
فقر آهن
بیماری سلیاک
بیماری کرون
آرتریت واکنشی
نقص ایمنی بدن

استفاده از برخی داروها

در برخی مواقع آفت دهان به دلیل واکنش به مصرف برخی داروها است. برخی از داروهایی که ممکن است باعث ایجاد آفت دهان شود عبارتند از:

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID)
نیکوراندیل که برای درمان آنژین صدری تجویز می‌شود.
مسدود کننده‌های بتا

تشخیص آفت دهان

اگر شما به آفت جزئی دهان مبتلا شده‌اید نیازی به مراجعه رسمی به پزشک عمومی نیست و همچنین به درمان خاصی هم نیاز ندارید اما برخی درمان‌هایی را که خودتان می‌توانید انجام دهید باعث بهبود سریع‌تر آفت دهان می‌شود.

اگر پزشک عمومی در مورد تشخیص مطمئن نباشد ممکن است برای جلوگیری از عود آن به کمک یک سری آزمایش خون تأثیر برخی بیماری‌هایی که باعث به وجود آمدن آفت دهان می‌شوند را رد کند. برخی آزمایش‌هایی که پزشک عمومی ممکن است برای تشخیص یا رد وجود بیماری‌های زمینه‌ای لازم داشته باشد عبارتند از:

شمارش کامل خون: این یک آزمایش متداول خون بوده که وضعیت عمومی سلامت بدن را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. با این آزمایش مشخص می‌شود که آیا عفونت یا مواد سمی در بدن وجود دارد یا خیر.
سرعت رسوب گلبول قرمز: این آزمایش مشخص کننده وجود بیماری در بدن نیست بلکه نشان می‌دهد که آیا التهابی در بدن وجود دارد یا خیر. اگر التهابی در بدن وجود داشت آنگاه پزشک عمومی آزمایشاتی برای تشخیص علل به وجود آورنده التهاب تجویز خواهد کرد.
فریتین: به کمک این آزمایش مشخص می‌شود که چه مقدار آهن در بدن شما ذخیره شده است. کمبود آهن در بدن می‌تواند باعث عود مکرر آفت دهان شود.
کمبود ویتامین B12: با این آزمایش مشخص می‌شود که آیا ویتامین B12 در بدن شما به مقدار کافی وجود دارد یا خیر. کمبود ویتامین B12 نیز می‌تواند از عوامل عود مکرر آفت در دهان باشد.

درمان آفت دهان

در اغلب مواقع برای درمان آفت دهان نیاز به انجام اقدامات درمانی خاصی ندارد. معمولاً آفت‌های دهان به‌طور طبیعی بهبود می‌یابد به شرط این که:

به ندرت در دهان ایجاد شوند.
شدید نباشند.
اختلالی در کارهای روزمره شما مثل غذا خوردن ایجاد نکنند.

خود مراقبتی

اگر شما به آفت جزئی دهان مبتلا شده‌اید برای بهبود سریع‌تر آن می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:

از مسواک نرم برای مسواک زدن دندان‌ها استفاده کنید.
تا زمان بهبود کامل آفت دهان از خوردن غذاهایی که طبق تجربه شخصی خودتان باعث افت دهان می‌شوند اجتناب کنید.
با انجام حرکاتی مثل یوگا، مدیتیشن یا تمرینات ورزشی از شدت استرس خود بکاهید.

تحقیقات نشان داده است مواد غذایی زیر باعث عود آفت در دهان می‌شوند:

طعم‌دهنده‌ها
روغن ضروری
دارچین
گلوتن
شیر گاو
قهوه
شکلات
سیب‌زمینی
انجیر
پنیر
آجیل
میوه‌های خانواده مرکبات
ادویه‌جات خاص

مصرف دارو برای درمان آفت دهان

بسیاری از داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک نیز برای کنترل درد و ناراحتی ناشی از آفت دهان در داروخانه‌های محلی در دسترس است. از پزشک داروساز در داروخانه بخواهید تا در مورد انتخاب داروی مناسب به شما کمک کند. برخی ژل‌های ضدآفت دهان برای کودکان زیر ۶ سال مناسب نیستند.

اگر شدت درد و ناراحتی ناشی از آفت در دهان بسیار زیاد باشد، پزشک عمومی داروهایی برای کمک به تحمل آسان‌تر علائم تجویز خواهد کرد.

برخی داروهایی که برای درمان آفت دهان مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

دهان‌شویه‌های ضدمیکروبی
داروهای کورتیکواستروئیدی

این داروها به کاهش تورم و درد ناشی از آفت‌های موجود در دهان کمک می‌کند ولی باعث جلوگیری از بروز آفت دهان در هنگام درمان یا پس از آن نمی‌شود.
عوارض ناشی از آفت دهان

آفت‌های دهان به ندرت باعث بروز مشکلات و عوارض دیگر می‌شوند. اغلب آفت‌های دهان به مرور زمان بهبود می‌یابند. آفت دهان ممکن است به دلیل وجود بیماری‌های زمینه‌ای ایجاد شود ولی خودش باعث ایجاد بیماری‌های دیگر نمی‌شود.

تنها عارضه‌ای که ممکن است به دلیل ابتلا به آفت دهان ایجاد شود عفونت میکروبی است که بسیار هم نادر است. در برخی موارد آفت عفونی شده می‌تواند به نقاط دیگر دهان مانند دندان‌ها گسترش یابد. اگر آفت دهان شما عفونی شد ممکن است به درمان آنتی‌بیوتیکی نیاز داشته باشید.
پیشگیری از ابتلا به آفت دهان
سبک زندگی سالم

برای پیشگیری از ابتلا به آفت دهان تلاش کنید تا از مسیر سبک سالم زندگی خارج نشوید؛ غذاهای سالم مصرف کنید، از یک رژیم غذایی متعادل پیروی کنید، به‌طور منظم ورزش کنید و مدیریت مؤثر استرس را بیاموزید.

اگر دچار آفت‌های مکرر در دهان شدید سعی کنید با استفاده از مسواک نرم از آسیب‌رسانی به داخل دهان پیشگیری کنید. همچنین از خوردن غذاهای سفت و تیز پرهیز کنید.
رعایت بهداشت دهان و دندان

یکی دیگر از راه‌های پیشگیری از بروز آفت در دهان، اطمینان از سلامت دندان‌ها است که برای این منظور باید به‌طور منظم و دوره‌ای به دندانپزشک مراجعه نمایید.

دندانپزشک به شما خواهد گفت که هر چند وقت یک بار باید برای چکاپ دندان‌ها به وی مراجعه نمایید. فاصله بین معاینه‌های دوره‌ای دندان متناسب با وضعیت سلامت دهان می‌تواند از ۳ ماه تا ۲ سال باشد. هر چه دهان و دندان شما از سلامت بیشتری برخوردار باشد نیاز کمتری به مراجعه به دندانپزشک خواهید داشت.